गायत्री मन्त्र
प्रेमबहादुर सिंह ।
आधुनिक युगमा बैज्ञानिक आविष्कारलाई सूत्रबध्द गर्ने गरिन्छ जसलाई सूत्र(formula) भनिन्छ।प्राचीन कालमा हजारौं बर्षको साधना(अध्ययन-अनुसन्धान) पश्चात हाम्रा ऋषि-मुनिहरूले प्राप्त गरेको ज्ञानलाई ‘मन्त्र’ को रूपमा सूत्रबध्द गरेका थिए।पौराणिक शास्त्रहरूमा हजारौं मन्त्रहरूको उल्लेख गरेको पाइन्छ।यी मन्त्रहरूको मन्त्र अर्थात ‘महामन्त्र’ को रूपमा गायत्री मन्त्रलाई मानिएको छ।
जनै धारण गर्दा यही गायत्री मन्त्र सुनाउने गरिन्छ।जनै धारण गर्नेको कुरै छोडौं, गायत्री मन्त्र सुनाउने ब्रह्माणले गायत्री मन्त्र कण्ठास्थ गरेका हुन्छन् कि हुदैनन् वा यसको अर्थ जानेका हुन्छन् कि हुदैनन्, बडो सोचनीय बिषय छ।गायत्री मन्त्रको पूर्ण पाठ, शब्दार्थ, भावार्थ र सारांश बारे संक्षिप्त जानकारी पस्कने प्रयास गरिएको छ:
पूर्ण पाठ:-
।।ऊॅ भूर्भुव: स्व: ।।
।।तत्सवितुर्वरण्यं।।
।।भर्गो देवस्य: धीमहि।।
।।धियो यो न: प्रचोदयात्।।
शब्दार्थ:-
ऊॅ- प्रणब अक्षर, पवित्र वाणी
भू:- भू-मण्डल
भुव:- अन्तरिक्ष मण्डल
स्व:- स्वर्ग मण्डल
तत- परमात्मा
सवितुर्- सू्र्य झै तेज
वरण्यं- वरण गर्न योग्य, उतम
भर्गो- तेजस्वी
देवस्य:- देवताहरू
धीमहि- ध्यान गर्नु
धियो- बुध्दि
यो- जो
न:- हाम्रो
प्रचोदयात्- उत्प्रेरित गर्नु
भावार्थ:-
-हाम्रो पृथ्वीमण्डल, स्वर्गलोक, अन्तरिक्षमण्डल तथा सबै आकाशगंगाहरूको गतिशीलताबाट उत्पन्न पवित्र वाणी नै ईश्वरको प्रथम परिचय प्रणब अक्षर ‘ओम’ हो ।
-परमात्मा अनेक प्रकाशको रूपमा प्रतट हुन्छन्, वंदनीय हन्छन् ।
-परमात्माको प्रकाशको हामी ध्यान गरौं र यो प्रार्थना पनि गरौं कि उसले हाम्रो बुध्दिलाई सन्मार्गमा लगाइ राखोस् ताकि सदबुध्दिले चंचल मनलाई नियन्त्रण गर्न सकोस् र साधकलाई ब्रह्मको अनुभूति गराउन सकोस्।
सारांश:-
सृष्टिकर्ता परमात्माको तेजले ब्रह्माण्ड जगतमा चैतन्य प्रदायक सूर्य झै विकाररहित, तेजोमय एबं वरण योग्य देवको हामी ध्यान गर्दछौ।उनैको दैवी शक्तिबाट सत्मार्गमा लाग्न हाम्रो बुध्दि उत्प्रेरित होओस्।अस्तु….
